چک و سفته ضمانت و هر آنچه درباره ی آن باید بدانیم

این روز ها خیلی از کارفرمایان هنگام عقد قرارداد استخدام، نسبت به دریافت چک و سفته بابت  ضمانت حسن انجام کار مبادرت می ورزند که بعضا سوالات و مشکلات فراوانی را برای کارجویان ایجاد نموده است. در این مقاله قصد داریم وارد این مبحث شویم. در ابتدا به تعریف سفته و سپس تفاوت چک و سفته می پردازیم.

سفته چیست؟

سفته یا فته طلب سندی است که به موجب آن امضا کننده تعهد می کند مبلغی در موعد معین و یا هر وقت که حامل یا شخصی که سفته را در اختیار دارد، پولش را طلب کند بپردازد.

یکی از اسناد تجاری که اشخاص عادی و بازرگانان در معاملات خود از آن استفاده می کنند، «سفته» است. در حال حال حاضر کاربرد افزون تری از برات دارد.

به گزارش بانکی دات آی آر، سفته یک سند تعهد پرداخت می باشد. در آن دو شخص مد نظر قرار دارند.  در آن امضا کننده متعهد می شود مبلغ مندرج در آن را پرداخت کند.

آنقدر زندگی ما چکی شده که دیگر خیلی از ما درباره سفته چیز زیادی نمی دانیم. در حالی که هنوز هم با این سند پیر و فرسوده در ارتباط هستیم. برای تعهد دیگران و یا خودمان سفته می دهیم. و یا پشت سفته دیگران را امضا می کنیم. بدون آن که بدانیم با این امضا چه تعهدی داریم. یا این که در صورتی که از دیگران سفته ای گرفتیم چطور می شود از مزایای قانونی آن بعنوان یک سند تجاری استفاده کرد.

هر برگ سفته سقف خاصی برای تعهدکردن دارد. مثلا اگر روی سفته ای نوشته شده باشد تا «یک میلیون ریال» یعنی آن سفته حداکثر برای تعهد ۱۰۰ هزار تومان دارای اعتبار است. با آن نمی توان به پرداخت مثلا ۲۰۰ هزار تومان تعهد کرد.

تفاوت چک و سفته

چک جنبه کیفری دارد

• ولی سفته حقوقی است. به این معنا که صدور چک بلامحل در شرایطی جرم است ولی عدم پرداخت سفته در سرسید مطلقاً جرم نیست. البته طرح دعوای سفته در دادگاه حقوقی در نهایت منجر به حکم جلب صادر کننده سفته می شود. ولی این حکم جلب و بازداشت بدهکار، سوء پیشینه کیفری برای او محسوب نمی شود. و آثار حکم کیفری چک را ندارد.
• چک بدون اخذ گواهی عدم پرداخت از بانک (واخواست) و بدون برگشت زدن، قابل طرح دعوا و مطالبه در دادگاه نیست.
• صدور گواهی عدم پرداخت چک در حکم واخواست چک است. و رایگان انجام می شود.
• گرفتن دسته چک از بانک هزینه ای ندارد. و مالیات قابل توجهی به آن تعلق نمی گیرد. ولی گرفتن سفته خصوصاً مبالغ بالا و تعداد زیاد، هزینه دارد. و بر اساس مبلغ چاپ شده در سفته مالیات اخذ می شود.
• با استناد به چک و گواهی عدم پرداخت آن می توانید بدون واریز خسارت احتمالی به صندوق دادگستری، اموال بدهکار را توقیف کنید. ولی در مورد سفته حتماً باید آن را واخواست کنید. تا بتوانید از این مزیت استفاده نمایید.

امضای چک قابل انکار نیست.

• ولی امضای سفته قابل انکار است.
• اگر چک را مدیر عامل شرکت یا نماینده صاحب حساب امضاء کند، طبق ماده ۱۹ قانون صدور چک، خود مدیر عامل و نماینده با صاحب حساب چک متضامناً مسئول پرداخت وجه چک هستند. ولی اگر مدیر عامل شرکت سفته را امضاء کند، خودش مسئول نیست. و فقط شرکت مسئول پرداخت وجه سفته است. چون در مورد چک قانون خاص داریم.
• صدور چک در وجه خود صادر کننده ممکن است. ولی صدور سفته در وجه خود صادر کننده صحیح نیست.
• گرفتن دسته چک محدودیت قانونی و تشریفات دارد. ولی تهیه سفته بدون محدودیت و آسان است.
• درج مبلغ در سفته اصولاً محدود به مبلغ چاپ شده در سفته است. ولی درج مبلغ در چک نامحدود است.
• خسارت تاخیر تادیه در چک به دلیل مصوبه خاص مجمع تشخیص مصلحت نظام، یقیناً و حتماً از تاریخ سررسید چک محاسبه می شود. ولی در سفته ممکن است تحت شرایطی از تاریخ مطالبه و یا طرح دعوا و یا طبق ماده ۳۰۴ و ۳۰۹ قانون تجارت، از تاریخ واخواست سفته محاسبه شود.
• مهلت واخواست در چک جهت استفاده از مزایای تجاری آن، ظرف ۱۵ روز از تاریخ سررسید است. ولی در مورد سفته، ظرف ۱۰ روز از تاریخ سررسید است.

شناسایی هویت

• شناسایی هویت و آدرس و تلفن صادر کننده چک آسان تر از صادر کننده سفته است.
• امضای ظهر (پشت) چک به معنای ظهر نویسی ولی امضای ظهر سفته معمولاً به معنای ضمانت تلقی می شود.
• چک در زمان صدور و یا سررسید باید دارای محل در بانک محال علیه باشد. ولی محل در مورد سفته مصداق و معنا ندارد.
• در رویه فعلی اگر در دادگاه اثبات شود تاریخ مندرج در روی چک، تاریخ صدور نیست و تاریخ صدور واقعی چک هم مشخص نگردد، اشکالی برای چک ایجاد نمی شود. ولی اگر تاریخ صدور سفته مشخص نباشد، سفته محسوب نمی شود. و حکم رسید در کاغذ عادی را دارد.  می توان به این امر در دادگاه ایراد نمود. مثلاً  توقیف اموال بدهکار بدون پرداخت خسارت احتمالی را آزاد کرد.
• صادرکننده چک می تواند در مورد گم شدن و مفقودی چک خود شکایت کند. ولی شکایت مفقودی و گم شدن سفته توسط صادرکننده سفته متصور نیست و در قانون پیش بینی نشده است.

وجود اصل چک

• وجود اصل چک در تصرف صادرکننده، اماره قانونی پرداخت وجه چک است. ولی وجود اصل سفته در تصرف صادرکننده، اماره قضایی پرداخت وجه سفته است.
• حکم کیفری منع از اصدار اسناد تجارتی شامل چک و سفته می شود. ولی در مورد چک مستلزم ابطال برگه های چک است. در مورد سفته ابطال برگه های سفته پیش بینی نشده است.
• آدرس مکان واخواست چک (بانک صادر کننده گواهی عدم پرداخت) برای دادگاه آن مکان ایجاد صلاحیت محلی می کند. در حالی که آدرس مکان واخواست سفته برای دادگاه آن مکان ایجاد صلاحیت نمی کند.
• چک وسیله پرداخت است. به همین خاطر ممکن است شما با کشیدن چک به کسی پول قرض دهید. ولی سفته وسیله پرداخت نیست. به همین خاطر با سفته نمی توان به کسی پول قرض داد. یقیناً صادر کننده سفته قرض گیرنده است. ولی ممکن است صادر کننده چک قرض دهنده باشد!!
• جدایی رابطه بین سفته و قرارداد بیشتر از جدایی رابطه چک و قرارداد قابل تصور است. چک سند عادی لازم الاجرا است و علاوه بر دادگاه حقوقی و دادگاه کیفری، از طریق اداره اجرای اسناد اداره ثبت نیز قابل مطالبه است. ولی سفته فقط از طریق دادگاه حقوقی قابل مطالبه و طرح دعوا است.
• انتقال و فروش اموال صادر کننده سفته (بدهکار) بعد از تاریخ سررسید سفته، موجب تحقق جرم فرار از ادای دین نیست ولی انتقال و فروش اموال صادر کننده چک (بدهکار) بعد از تاریخ سر رسید چک، موجب تحقق جرم فرار از ادای دین است.

سفته بابت حسن انجام کار

برای همه ما ممکن است پیش آمده باشد که وقتی برای استخدام به یک شرکت می رویم ، کارفرما از ما درخواست سفته می کند . معمولا این سفته تحت عنوان سفته بابت حسن انجام کار دریافت می شود . البته عنوان حسن انجام کار عنوان مبهمی است که در بسیار موارد منجر به بروز اختلافات و مشکلاتی می شود . در واقع کارفرما این سفته را دریافت می کند تا به واسطه آن از انجام کار توسط کارگر و تعهد او نسبت به کار مطمئن شود . با همه اینها در صدور سفته حسن انجام کار باید به چند نکته مهم توجه کرد تا از بروز مشکلات احتمالی جلوگیری کرد .

چه نکاتی در نوشتن چک و سفته ضمانت حسن انجام کار باید رعایت شود؟

انعقاد قرارداد کار،حتما کتبی باشد.

اولین،مهم ترین و موثرترین نکته ای که به صورت همه جانبه حقوق کارگر را حفاظت و صیانت می کند،انعقاد قرارداد کتبی است.

طبق آخرین آمار از بین هر ده نفر کارگر،تنها ۴ نفر اقدام به انعقاد قرارداد کتبی می کنند. اگرچه قانون کار قرارداد کار شفاهی را نیز به رسمیت می شناسد اما طبق تبصره ۲ ماده ۱۰ قانون کار در مواردی که قرارداد کار کتبی باشد قرارداد در چهار نسخه تنظیم می گردد که یک نسخه از آن به اداره کار و یک نسخه نزد کارگر و یک نسخه نزد کارفرما و نسخه دیگر در اختیار شورای اسلامی کار و در کارگاههای فاقد شورا در اختیار نماینده کارگر قرار می گیرد.

بنابراین قرارداد کتبی در زمان تسویه نهایی کار و همچنین حین اقامه دعوا علیه کارفرما، از استحکام و قدرت اثباتی دو چندان برخوردار است.

حتی کارگرانی که قراردادهای موقت کوتاه مدت اعم از یک ماهه دو ماهه شش ماهه و…منعقد می کنند نباید از انعقاد قرارداد کتبی غافل شوند.

درج شماره چک و سفته در قرارداد و نگهداری یک نسخه نزد کارگر

در قرارد داد کتبی شماره سفته یا چک را ذکر کنند و یک نسخه از قرارداد را حتما نزد خود نگه دارند، علیرغم تاکید بر داشتن قرارداد کتبی، اگر قرارداد کتبی بین کارگر و کارفرما وجود ندارد و قرارداد کار شفاهی بسته شده است، هنگام دادن سفته یا چک رسیدی از کارفرما مشتمل بر تاریخ و امضای کارفرما و شماره سفته یا چک بگیرند.

 درج عنوان “چک بابت حسن انجام کار تحویل کارفرما داده شده است”

در روی چک یا سفته ذکر کنند که سفته یا چک بابت حسن انجام کار تحویل کارفرما داده شده است، اگر روی چک یا سفته نتوانستند قید کنند موضوع را در قرارداد کتبی کار یا رسیدمذکور در در بند دو، این موضوع را حتما درج نمایند.

در ادامه باید گفت چک، هم واجد وصف حقوقی و هم واجد وصف کیفری است.

به این توضیح که اگر چک بلامحل باشد، جرم است و قابل رسیدگی در محاکم کیفری است ولی سفته چنین بار کیفری نداشته و صرفا در محاکم عمومی قابل مطالبه و رسیدگی است.

طبق ماده۱۳ قانون صدور چک درج عنوان ” این چک جهت حسن ضمانت حسن انجام کار صادر می شود” وصف کیفری چک را زایل می کند. لذا حتما این مورد در نظر داشته باشید.

 دریافت امضای کارفرما

از سفته یا چک کپی مشتمل بر امضای کارفرما تهیه کنید و نزد خود نگه دارید.

خط زدن قید (حواله کرد) روی چک یا سفته

در روی سفته یا چک قید حواله کرد را خط بزنید. و بنویسید در وجه شرکت ( اسم شرکت و مدیر شرکت). و یا اگر شرکت نیست اسم کارفرما، به دلیل حسن انجام کار صادر شده است.

خودداری از دادن چک سفید امضا به کارفرما

اگر کارگر سفته یا چک را به صورت سفید امضاء به کارفرما تحویل بدهد و بعدا کارفرما نسبت به چک یا سفته اقدامی انجام داد بار اثبات این که چک یا سفته برای تضمین حسن انجام کار تحویل کارفرما شده است، با کارگر است. لذا مطلقا از دادن هرگونه سند یا چک سفید امضا خودداری نمایید.

 چک حتما مورخ (دارای تاریخ) باشد.

تاریخ اینگونه چک ها معمولا مطابق با تاریخ خاتمه قرار داد خواهد بود.

نحوه پس گرفتن چک یا سفته ضمانت حسن انجام کار از کارفرما

۱- کسی که سفته به کارفرما می‌دهد در داخل آن این متن را قید کند:

«در وجه شرکت………. / آقای………. بابت تضمین حسن انجام کار قرارداد شماره …» در قرارداد کار شماره‌ی سفته را قید می‌کنید. و در صورتی که این متن در سفته قید نشود ممکن است کارفرما سفته مذکور را به افراد غیر واگذار و چون سفته یک سند تجاری است. نزد هر کس باشد دلیل بر بدهکار بودن صادرکننده سفته است.

در این صورت چنان چه کارفرما جهت وصول آن اقدام کند صادرکننده سفته باید اثبات کند که آن را بابت تضمین حسن انجام کار در اختیار کارفرما قرار داده است. در حقیقت بار اثبات این مسئله به عهده کارگر می باشد.  این امر مشکل خواهد بود. اما چنانچه متن فوق را در سفته قید کرده باشد، اثبات تخلف کارگر و عدم حسن انجام کار بر عهده کارفرما می باشد.

۲- دومین اقدام صادرکننده سفته این است که از سفته مذکور کپی تهیه و نزد خود نگه دارد.

اما چنانچه رابطه کارفرما و کارگر قطع گردید و کارفرما از استرداد سفته خودداری نمود، کارگر ابتدا باید اظهارنامه‌ای از طریق دفاتر قضایی الکترونیک برای کارفرما ارسال کند. ضمن اعلام قطع همکاری و با قید شماره سفته تقاضای استرداد سفته را نماید. در صورت امتناع کارفرما، کارگر دادخواستی به خواسته استرداد سفته تقدیم مراجع قضایی نماید. در این صورت چنانچه کارفرما نتواند اثبات کند که از طرف کارگر خسارتی به وی تحمیل شده است دادگاه حکم به الزام کارفرما به استرداد سفته خواهد کرد. در خصوص چک نیز همین مسئله صادق است.